Gelişimsel dil geriliğinin tedavisinin Üfürükçülerde değil bilimde olduğunun bir kez daha önemi ortaya çıkmış oluyor. Çorlu’da uzun zamandır Yutma Bozukluğu, Kemelik, İşitme Engeli, Ses Bozukluğu, Dil Gelişimi Geriliği gibi bir çok konuda uzman olan, Dil ve Konuşma Terapisti Savaş Çelik, önemli bir konuda daha açıklamada bulundu.
Kamuoyuna önemli mesajlar veren Uzman, Dil ve Konuşma Terapisti Savaş Çelik; “Çocuğunuz konuşması anlaşılmıyor diye sakın paniğe kapılmayın ve çareyi mutlaka işin uzmanlarından arayın” dedi.
Artikülasyon (Sesletim/Konuşma Sesi) Bozuklukları
Uzman, Dil ve Konuşma Terapisti Savaş Çelik, verdiği önemli bilgilerde şu konulara değindi; “Artikülasyon (Sesletim), bireyin konuşmada yer alan organlarının ardışık, uyumlu hareketleriyle belirli bir dile ait konuşma seslerini (a,b,c….) doğru telaffuz etme becerisidir. Konuşma düzeneği; Larensk (gırtlak), Farenks (yutak), yumuşak damak, dil, dişler, dudaklar, ağız ve geniz boşluklarından oluşmaktadır. Akciğerlerden dışarıya doğru itilen havanın ses tellerini titreştirmesi ile oluşan sesin yukardaki organ ve boşlukların koordineli kullanılmasıyla o dile ait sesler (fonem) oluşturulur. Artikülasyon bozuklukları, belirli bir bozukluğa bağlı (Disleksi, Apraksi, CP, Zihin Eng, Otizm, İşitme Eng vb.) olabildiği gibi, herhangi bir nedene bağlı olmaksızın da görülebilmektedir. Okul öncesi ve okul çağı çocukların %10’unda artikülasyon bozukluğu vardır ve %100 başarıyla sorun çözülmektedir (Aprakside hedef %80 başarıdır) Önceki yazılarımızda bahsettiğimiz Gelişimsel Dil Geriliği yaşayan (Konuşamayan) çocuklar konuşmaya başladıklarında nerdeyse hepsinde Artikülasyon (sesletim/konuşma sesi) hataları görülür. Bunun yanında gecikmiş konuşma sorunu yaşamadan da Artikülasyon (sesletim/konuşma sesi) hataları görülebilir.
Türkiye de genel olarak çocukların edindiği ilk sesler (sözcük içinde farklı yerlerde olabilir) /b,d,t,k,m,y/ (12 ile 20 aylar arasında) ve son sesler /r/ ve Sözcük ortası pozisyonlarda /h/ (40 ile 48 aylar arasında) sesleridir (). 3,5-4 yaşlarındaki bir çocuğun konuşmasının aile dışındaki bireyler tarafından anlaşılmıyorsa veya “kitap” yerine “titap”; “resim” yerine “yesim” diyorsa Artikülasyon bozukluğu vardır ve Yaşam Dil ve Konuşma Bozuklukları kliniğimize bekleriz.
Artikülasyon Bozukluğu oluşturan bazı bozukluklara değinecek olursak, CP’nin bazı semptomları kas zayıflığı ya da kasılmaları, aşırı istemsiz hareketlerdir. Bu kas zayıflığı ya da kasılmaları konuşma düzeneğini de, özellikle ağız ve yüz bölgesindeki kasları da etkilediğinden artikülasyon hataları CP’de yaygındır. CP’deki bu hatalar disartrik olabileceği gibi oral bölgedeki yapısal problemlerden de kaynaklanabilmektedir.
Dudak-Damak Yarıklığı; dudak, damak (sert ve/veya yumuşak), diş, burun gibi yapıların birinin ya da birden fazlasının yapısal bozukluğunun olmasına ve bu organların artikülasyon için gerekli olan hareketleri olması gerektiği gibi yapamamasına neden olmaktadır. Genelde görülen artikülasyon hataları artlaştırmadır (“toka” yerine “koka”). Velofarengeal kapanmayı sağlayamadıkları için hipernazalite de görülmektedir.
Disleksi: Kişinin herhangi bir zeka engeli olmaksızın okuma ve dil becerilerinde problem yaşamasına sebep olan üç özel öğrenme güçlüğünden biridir. Dislekside sıklıkla dil gelişim geriliği (3-3,5 yaşında ilk kelimelerin üretilmesi), fonolojik (“kitap” yerine “kipat ya da “mavi” yerine “vami” demesi) ve artikülasyon hataları görülmektedir.
Pelteklik, genel olarak tüm artikülasyon hataları pelteklik olarak değerlendirilebilir. Ama Pelteklikte en belirgin hatalı sesler /s,z,ş,j,c,ç/ sesleridir. Peltek bireyler /s,z/ seslerini dili dişlere değdirerek (lisbing yaparak) üretirler. Yine peltek bireyler /ş,j,c,ç/ seslerinin yerine başka ses koyma şeklinde üretirler. Örneğin, “şeker” yerine “seker”, “jilet” yerine “zilet” yada “cilet”, “çiçek” yerine “sise” ya da “titek” şeklinde üretmesi gibi…
Konuşma apraksisi (Sözel Apraksi) konuşmanın programlanmasına ilişkin motor bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Konuşma Apraksisi, Konuşma seslerinin sıralanması için gereken hareketlerin koordinasyonu ile ilgili motor planlama/programlamadan kaynaklanan güçsüzlüktür. Genel olarak sesletim düzeneği ile ilgili kaslarda zayıflık, paralizi ya da koordinasyon sorunu olmaksızın, sesletim hareketlerini istemli ve amaçlı olarak gereği gibi yapamama ve kullanmama sonucu sesbirimlerin yanlış ve tutarsız olarak üretilmesi olarak tanımlanır. Aprakside, konuşma anlaşılırlığı düşüktür. Sesbirim repertuarları dardır. Basit sözcük biçimleri tercih edilir. Diğer artikülasyon hatası yaşayan bireylerle en ayırıcı özelliği, ünlü hataları (oje-öje) ve düzensiz hatalardır (“kitap” a bir söylediğinde “titap” diğerinde “tipak” bir diğerinde ise “kipat” olabilir; hatta başka bir söylemesinde doğru söyleyebilir.). Bazı sesleri otomatik konuşmada üretebilirler ama taklit etmesi istendiğinde zorlanırlar. Otomatik konuşma istemli konuşmadan daha iyi olabilir.
Dil bağı, dilin hareketli olan ucunu, ağız tabanına bağlayan bir zar olarak tanımlanabilir. Bu zar bazı çocuklarda normalden farklı uzunlukta olabilmektedir. Dil bağının konuşmaya etkisi ile ilgili farklı görüşler vardır. Dil bağı ile ilgili farklı görüşlerin olması farklı dillerde farklı fonetiklerin olmasındandır. Türkçe konuşan bireyler açısından bakıldığında, eğer dil ucu ön dişlerin gerisindeki sırta (alveolar ridge’e) değdirilebiliyorsa, dil bağının artikülasyon bozukluğuna yol açması beklenmemektedir. Ancak ağız içi hijyeni, beslenme güçlükleri (emme, yutma) ve dil bağının neden olabileceği diş anomalileri de dikkate alınarak ameliyat kararı düşünülmelidir.
Artikülasyon Bozukluklarında Terapi!
Öncelikle Artikülasyon değerlendirmesi yapılır. Hangi seslerde sorun olduğu, sorunlu ses hangi pozisyonlarda daha sorunlu olduğu belirlenir. Hataları düzenli olup olmadığına bakılır. Artikülasyon sorununa yol açan yapısal (anatomik ve fizyolojik) sorun varsa giderilir sonra terapiye başlanır. Çocuk probleminin farkında olmalı ve terapiye gönüllü olmalıdır (ya da ikna edilmelidir) Sonraki aşama hatalı ürettiği seslerden hangisiyle başlanacağına karar vermektir. Kolaydan zora olacak şekilde (hem çocuğun üretmesi için hemde terapistin çalışması için) bir sıralama yapılır. Hedef seslerden çocuğun dağarcığında olupta hatayı çok yaptığı ses de önceliğe alınabilir. Bunu yanında önden (m,b,p gibi) arkaya (ç,c,k,g gibi) doğru bir sıra da izlenebilir. Bu seçimler danışanın durumuyla da alakalı bir durumdur. Örneğin, Apraksi ve dislekside /f,v,s,z/ sesleri en sona bırakılacak şekilde kolaydan zora seçim yapılırken yarık damakta önden arkaya yol izlenebilir. Pelteklikte ailenin istediği ses seçilebilir. Hedef ses belirlendikten sonra, önce ses izole ürettirilir. Sonra hece, kelime ve cümle içinde doğru üretimi sağlanır. Genel olarak amaç hedef sesi gün içinde konuşurken %100 doğru üretmesidir. Ama Aprakside %80 doğru üretim başarılıdır. Daha sonra bir sonraki ses belirlenir ve onun edinimi sağlanır.
Unutmayın, Artikülasyon terapisi kolay gibi görünse de değerlendirme aşamasından hedef ses seçimine; seçilen sesin öğretilmesinden genellemesine ve sonrasında yeni ses seçimine kadar uzmanlık gerektirir. İki günlük (yasal görünüpte unvan yada uzmanlık sağlamayan, içeriği bile doğru olmayan) uyduruk eğitimlerle yetkin olduğunu iddia edenlerin yapacağı terapiler düzeltilmesi daha zor sorunlara yol açabilirler yada zaman kaybına neden olabilir. Örneğin, /r/ sesinin oral bölgede (önden arkaya doğru) 6-7 farklı üretim yeri vardır ve hepside farklı duyulur. Bunların bazıları Türkçenin konuşma dilinde yaygındır ve kabul edilebilirdir ama çoğu Türkçede yoktur (Ör: Fransız /r/ si diye tabir edilen…) ve tekrar terapi ister. Bunu yanında değerlendirme yapamadıkları için uzmanların ciddiye almayacakları oranda hatalı üretilen bir sesi terapiye alarak danışanına hem zaman hem de para kaybına neden olurlar. Hatta hiç gereği yokken (ilk ve en sık yaptıkları şey) oral motor egzersizler yaparak zaman kaybına neden olabilirler.
05056715910- celliks@hotmail.com
https://www.savascelik.net/

Haber: Abdurrahim Yıldırım